Doğu Karadeniz, global iklim değişikliği kaynaklı yağış rejimindeki ani değişkenlikle son günlerde sıkça yaşanan, can ve mal kaybına yol açan, alt ve üst yapıda hasara neden olan heyelan, taşkın ve sellerin yanı sıra sarsıntı riskiyle de gündeme geliyor. Bilim insanlarının araştırmalarında, bölgedeki heyelanların, sırf yağışa bağlı olmadığını, etkin tektonik hareketlerin yanında küçük zelzelelerin de bilhassa heyelan afetlerini tetiklediğini ortaya koyuyor.
‘UYDU BİLGİLERİNDEN YARARLANMAK LAZIM’
Jeoloji Mühendisi Prof. Dr. Osman Bektaş, 15 Kasım’da Rize’de meydana gelen 4.7 büyüklüğündeki zelzelesi ve akabinde 19 Kasım’da Çayeli ilçesinde dev toprak kütlesinin kayarak dolduğu dairede 1 kişinin hayatını kaybettiği, 64 riskli dairenin tahliye edildiği heyelanı; deprem-heyelan bağlamı tarafından kıymetlendirdi. Zelzele sonrası dağlara güç transferi olduğunu belirten Prof. Dr. Bektaş, “Rize’deki 4.7 büyüklüğündeki zelzele Trabzon’u salladı. ‘Trabzon’u sallamak’ demek ‘heyelan alanını da sallamak’ demektir. Heyelan alanı sallanırsa kayması kolaylaşır ve her an her şey olabilir. Riskli bölgelerden uzak durmamız lazım. Uzak duramıyorsak o riskli, heyelanlı bölgeleri ve kitle hareketinin olabileceği yerleri uydudan ‘InSAR’ yoluyla daima olarak gözlemlememiz lazım. Bugün tüm dünya heyelan alanlarını, kitle hareketlerini uydudan gece gündüz izleyebiliyor. Bir milimetrelik hareket dahi olsa o uydudan o hareket tespit ediliyor. O bölgedeki riskli alan tespit ediliyor ve gerekli uyarları yapılıyor. Birebir vakitte Doğu Karadeniz’de kentleşme daima büyüyor. Kentin ne tarafa, nasıl yürüyeceğini anlamak için uydu datalarından yaralanmamız lazım” dedi.
‘YAMAÇLARDA ÇOK KATLI BİNALAR RİSKLİ’
Yamaçlarda kurulan yapıların önemli tehlike oluşturduğunu kaydeden Prof. Dr. Bektaş, “Trabzon-Rize ortasındaki, eski yükselmiş kıyı taraçaları, heyelanları oluşturan kuvvetlere misal bir halde parçalanıyor. Etkin tektoniği ve yağışı önleyemiyorsun. Yapılacak olan tek şey heyelan afetlerinin ziyanlarının en aza indirilmesi. Yamaçlardan uzak duracaksın. Rize taraflarında yamaç çok, topografya dik. Yamaçlarda olan bir zelzele, ani sallantıyla harekete geçiyor. Bu yalnızca köy yerlerinde değil, Trabzon’da; Akyazı’da, Beşirli ’de heyelan alanlarında da harekete geçme mümkünlüğü var. 4.7 büyüklüğündeki sarsıntıyla, Trabzon kıyısındaki binaların hepsi sallandı. Yamaçlarda kurulan çok katlı binalar bizim için son derece riski” diye konuştu.
‘DOĞU KARADENİZ’DE ZELZELE KÜÇÜK, TESİRİ BÜYÜK’
Doğal afetlerden korunmak için bilimin kullanılmasının ehemmiyetine vurgu yapan Prof. Dr. Bektaş, “Dağlarda yamaçlarda toprak kayması olabilir. Heyelan tehlikesiyle, heyelanın riski farklı şeyler. Çok katlı binaların olduğu yerlerde hareketlenme olursa risk çok olur. Can ve mal kaybı çok yüksek olur. Doğu Karadeniz’de her yıl olan zelzeleler küçük ancak tesiri büyüktür. Bunun için de bilhassa heyelanların ve yerleşimin ağır olduğu bölgelerde kitle hareketlerini uydudan daima olarak gözlemlememiz lazım. Kitle hareketlerini gece gündüz izleyebiliyoruz. Dolgu alanları da kayabilir yahut çökebilir halinde bakıp değerlendirebiliyoruz. Doğal afetlerden korunmak için bilimi kullanmak lazım” dedi.
‘BÖLGE SIKIŞMA DEĞİL, GENLEŞME REJİMİ ALTINDA’
Bölgede heyelanlara tesir eden tek faktörün yağış olmadığına da dikkati çeken Prof. Dr. Bektaş, “15 Kasım’da meydana gelen Hemşin zelzelesinin, zelzele odak düzeneğine ve datalara baktığımız vakit görüyoruz ki; bölge sıkışma rejimi altında değil, genleşme rejimi altında. Genleşme hem kuzeye hem de güneye yanlışsız olunca heyelanlar daha fazla oluyor. Kafkaslardan gelen bindirme fayları, Karadeniz fayına karşılık geliyor. Doğu Karadeniz, Karadeniz fayı üzerine 0,6 milimetre itiliyor. Bu itilmeye bağlı olarak da bu dağın silsilesi yılda 0,6 ile 1 milimetre yükseliyor. Bu yükselme heyelanların oluşmasının temel nedenlerinden biri. Yağış bölgede heyelanları tetikliyor lakin yalnızca bir faktör değil. Yağışa tesir eden 2 temel faktör var. Biri dağların daima olarak yükselmesi, başkası ise depremler” tabirlerinde bulundu.
